Ile w Polsce jest miast?

Ile w Polsce mamy miast i gdzie się znajdują? Poniżej odpowiedzi na te, na pozór proste, pytania.

Kilka dni temu zadałem sobie tytułowe pytanie i pomimo sporego skądinąd doświadczenia w odpowiadaniu na przeróżne pytania egzystencjonalne zauważyłem rzecz dość nietypową. Pytając o to wszechwiedzącą wyszukiwarkę zarówno o „liczbę miast w Polsce” jak i „ile miast jest w Polsce” nie dostałem żadnej sensownej odpowiedzi popartej źródłem.

Logika nakazała mi jednak zajrzeć tam gdzie wszystko jest mierzone i liczone od czasu kiedy powołano tą instytucję w 1919 r. i swoje kroki skierowałem do Głównego Urzędu Statystycznego.

Ile jest miast w Rzeczypospolitej?

Po przekopaniu strony internetowej GUS znalazłem odpowiedź – w Polsce od 1 stycznia 2015 r. mamy dokładnie 915 miast.

Odpowiedź znalazłem w zestawieniu stanowiącym załącznik na stronie poświęconej zakresowi rejestru TERYT.

Należę jednak do ludzi, którzy kiedy już wiedzą „ile” to zaczynają zadawać sobie kolejne pytanie – tym razem dotyczące źródła tego wyliczenia. I tu z pomocą przychodzi nam wykaz rejestru TERYT, a dokładnie jego składowa –  system identyfikatorów i nazw jednostek podziału terytorialnego TERC.

Najlepszym w tym zakresie źródłem wiedzy są pliki generowane przez GUS i udostępniane za darmo na stronie internetowej. Nas interesuje plik zawierający „Katalog podziału terytorialnego” zawierający w spakowanej paczce plik XML z danymi.

Wewnątrz znajduje się struktura, która reprezentuje poszukiwany przez nas zbiór:

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
 <teryt>
  <catalog name="TERC" type="all" date="2015-01-01">
  <row>
   <col name="WOJ">02</col>
   <col name="POW"/>
   <col name="GMI"/>
   <col name="RODZ"/>
   <col name="NAZWA">DOLNOŚLĄSKIE</col>
   <col name="NAZDOD">województwo</col>
   <col name="STAN_NA">2015-01-01</col>
  </row>
  [...]
  </catalog>
 </teryt>

Opis struktury zbioru TERC pozwala zorientować się czego tak naprawdę szukamy. Z serwowanego zestawu danych musimy wybrać gminy miejskie (oznaczone jako 1) oraz miasta w gminie miejsko-wiejskiej (oznaczone jako 4).

Pomijając kwestie techniczne (tu odsyłam do stworzonego przeze mnie narzędzia do konwersji rejestru TERC z plików XML do CSV) otrzymujemy zbiór – a jakże – 915 miejscowości posiadających prawa miejskie.

Dla zainteresowanych dołączam plik zawierający zestawienie Miasta Polski z rejestru TERYT. Zawiera efekt przetworzenia i wybrania rekordów odnoszących się do miast. Kolumna TERYT to wyliczony na podstawie pierwszych trzech kolumn TERYT jednostki terytorialnej.

Gdzie one są?

Parafrazując trochę pierwszy wers piosenki „Biała flaga” autorstwa Grzegorza Ciechowskiego , jeśli wiemy ile jest tych miast oraz posiadamy informacje pozwalające na ich enumeratywne wyliczenie to naturalnym pytaniem, przynajmniej dla człowieka który od lat zajmuje się GIS, jest pytanie gdzie one [te miasta] są?

Tu z pomocą przyjdzie nam inny rejestr publiczny – prowadzony przez GUGiK – Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych, posiadający w swej strukturze odniesienia przestrzenne m.in. do miejscowości znajdujących się na terenie kraju.

Rejestr PRNG zamieszczony na stronach CODGiK dostępny jest od lipca 2014 r. za darmo w kilku różnych formatach danych. My skupimy się na wersji w formacie SHP (PRNG – nazwy miejscowości).

Po pobraniu archiwum znajdziemy zbiór danych podzielony na dwie części: miejscowosci.shp oraz miejscowosci_1.shp.

Pliki zawierają wykaz wszystkich nazw związanych z funkcjonowaniem sieci osadniczej w Polsce i aby wybrać jedynie obiekty należy odfiltrować treści i scalić rezultaty do jednego pliku.

Ja do tego celu użyłem QGISa oraz zapytania atrybutowego:

"rodzaj_obi" ='miasto' AND "rodz_repre" = 'Punkt centralny'

a następnie scaliłem wynik obliczeń do jednego pliku SHP.

Niestety, aby otrzymany zbiór był w pełni funkcjonalny (tj. nadawać się do ewentualnych analiz i złączeń atrybutowych w systemach GIS) należy zaktualizować kolumnę id_jed_p_t w zakresie numerów TERC dla następujących miast:

• Chocz – uzyskał prawa miejskie z dniem 1 stycznia 2015 roku (nie zostało to zaktualizowane w PRNG),
• Łódź – wskazuje na Śródmieście (które jest delegaturą miasta),
• Kraków – wskazuje na Śródmieście (które jest delegaturą miasta),
• Stopnica – uzyskała prawa miejskie z dniem 1 stycznia 2015 roku (nie zostało to zaktualizowane w PRNG),
• Warszawa – wskazuje na Śródmieście (które jest dzielnicą miasta),
• Władysławowo – z dniem 1 stycznia 2015 roku gminie miejskiej Władysławowo zostały odebrane prawa miejskie i nadane miejscowości Władysławowo. Był to zabieg administracyjny związany ze zmianą typu gminy z miejskiej na miejsko-wiejską (nie zostało to zaktualizowane w PRNG).

Po tej operacji uzyskujemy zbiór danych przestrzennych wskazujących na geometryczny środek każdego z polskich miast.

Dla zainteresowanych udostępniam przygotowany zbiór danych do pobrania w formacie SHP.